ژئوپلیتیک شیعه در خاورمیانه پس از انقلاب اسلامی

چکیده: این پایان نامه رویکردی است 3 گانه که به موضوعات ذیل می پردازد: فصل اول به تحقیق در خصوص مفاهیم ژئوپلیتیک از حیث معانی فلسفی و ماهیت آن و چگونگی ظهور آن در خلال قرن بیستم در جهان اسلام می پردازد.به طوری که ما می توانیم تاثیر مفاهیم اندیشه سیاسی غالب در این قرن را بر روی مفاهیم ژئوپلیتیکی و تحولات برخاسته از آن را مشاهده نمائیم. این تاثیرات را می توان در هویت سیاسی و اجتماعی، رویکردها و جنبش های اسلامی بویژه جنبش های شیعی در بالاترین سطح سیاسی و اجتماعی مشاهده نمود. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، مفاهیم ژئوپلیتیکی وارد گستره ی جدیدی شد که دیگر از اصول قرارداد وستفالیا و مفهوم دولت- ملت متاثر نبود بلکه از مفاهیمی که انقلاب اسلامی در زمینه جغرافیای سیاسی تولید کرد منتج می شد که در بردارنده ی تاکید بر نقش مذهب و نیروهای مذهبی مانند نیروهای اجتماعی موثر در گستره جغرافیای سیاسی می باشد.این امر منجر به ظهور مفاهیم جدیدی در زمینه ی سیاسی تحت عناوین: «ژئوپلیتیک مذهب»، «ژئوپلیتیک عرفان» و ... شد. بنابراین این فصل علاوه بر توضیح مفاهیم ژئوپلیتیکی و تغییراتش، مبتنی بر رویکرد انسان شناسانه ای که اساس آن از پیروزی انقلاب اسلامی شکل گرفته و به تبع آن باعث افزایش نقش نیروهای اجتماعی در زمینه های جغرافیائی و ژئوپلیتیکی شده به مفاهیم فرهنگی اجتماعی موجود در جغرافیای سیاسی می پردازد. در بخش دوم علاوه بر پرداختن به هویت سیاسی شیعه در خلال قرون گذشته به مولفه های جنبش های شیعی در منطقه و میزان تاثیر پذیری آن از مفاهیم درون مذهبی در حرکت های شیعی می پردازیم. از سوی دیگر بر چگونگی تاثیر پذیری این جنبش ها از مفاهیم ژئوپلیتیکی و اندیشه سیاسی غالب در قرن بیستم می پردازیم. علاوه بر این، این پایان نامه بر تاثیر گذاری انقلاب اسلامی بر هویت سیاسی شیعه از حیث ترویج اندیشه اسلامی رائج می پردازد. این پژوهش در بخش سوم به مطالعه ی جامعه شیعان در 4 بخش که مشتمل بر شیعیان عربستان، کویت، بحرین و لبنان می باشد در قالب جنبش های شیعی قبل از انقلاب اسلامی و بعد از آن به عنوان نیروهای اجتماعی مظلوم و فراموش شده می پردازد.و نشان می دهد که چگونه وقایع متاثر از انقلاب اسلامی مانند دفاع مقدس، جنگ 33روزه و پیروزی شیعیان در عراق به عنوان حکومت شیعی عرب بر وزن شیعیان در ساختار سیاسی و اجتماعی در منطقه تاثیر گذاشته است. کلید وا‍‍ژه: جغرافیای سیاسی، هویت سیاسی شیعه، انقلاب اسلامی ایران، جغرافیای سیاسی شیعه، نیروهای اجتماعی العنوان:الجغرافیه السیاسیه للشیعه فی الشرق الأوسط بعد انتصار الثوره الإسلامیه فی ایران الباحث:محمد الوندی الاستاذ المشرف:الدکتور جلال درخشه الاستاذ المساعد:الدوکتور محمد حسن خانی الفرع الدراسی:الدراسات الإسلامیه و العلوم السیاسیه الخلاصه: یتطرق هذا التحقیق إلی دراسه الموضوعات التالیه: یتناول الفصل الأوّل دراسه مفاهیم الجغرافیه السیاسیه من حیث المعانی الفلسفیه و الماهیه إلی جانب دراسه کیفیه ظهورها خلال القرن العشرین فی العالم الاسلامی؛بحیث یمکننا من رویه تاثیر مفاهیم الجغرافیه السیاسیه المنبثقه عن مفاهیم الفکره السیاسیه الساعده فی هذا القرن إلی جانب تطورها،من خلال الهویه السیاسیه و الهویه الإجتماعیه و اتجاه و الحرکات الإسلامیه خاصهً حرکات الشیعه علی الأصعده السیاسیه و الاجتماعیه. بعد انتصار الثوره الإسلامیه، دخلت مفاهیم الجغرافیه السیاسیه فی نطاق حدیثٍ لم یتاثر من مبادئ اتفاقیه وستفالیا و مفهوم الحکومه و الشعب بل نجم عن المفاهیم التی افرزتها الثوره الاسلامیه فی مجال الجغرافیه السیاسیه حیث توکد علی دور المذهب و القوی الدینیه کالقوی الاجتماعیه الموثره علی صعید الجغرافیه السیاسیه.و هذا الأمر أدّی إلی ظهور مفاهیم حدیثه فی مجال الجغرافیه السیاسیه تحت عناوین:«الجغرافیه السیاسیه الدینیه»،«الجغرافیه السیاسیه العرفانیه» و....فعلی ضوء هذا یتمّ خلال هذا الفصل تسلیط الضوء علی المفاهیم الجغرافیه السیاسیه و تطوراتها إلی جانب دراسه مفاهیمها من خلال اتجاه انسانی ینبثق من انتصار الثوره الإسلامیه فی ایران و تصعید دور القوی الاجتماعیه فی المجالین الجغرافی و السیاسی. نرکزّ خلال الفصل الثانی علی دراسه الهویه السیاسیه خلال القرن الماضی إلی جانب عناصر الحرکات الشیعیه فی المنطقه و مدی تأثرها من المفاهیم الدینیه من ناحیه، و من ناحیه اُخری ندرس کیفیه تأثر هذه الحرکات من مفاهیم الجغرافیه السیاسیه السائده و الفکره السیاسیه خلال القرن العشرین، و إضافه إلی ذلک تتم دراسه تاثیر الثوره الإسلامیه فی ایران علی الهویه السیاسیه للشیعه کالفکره الإسلامیه الرائجه فی هذا الفصل. ندرس خلال الفصل الثالث مجتمع الشیعه الذی یشمل الشیعه الساکنین فی المملکه العربیه و الکویت و البحرین و لبنان قبل الثوره الإسلامیه إلی جانب تأثیر الثوره الإسلامیه علی حرکات الشیعه کالقوی الاجتماعیه المضطهده و المنسیه و نشیر إلی آثار الأحداث المتأثره من الثوره الاسلامیه کالدفاع المقدس، الحرب البالغه 33 یوماً و انتصار الشیعه فی العراق کحکومه شیعیه عربیه؛ علی ثقل الشیعیه علی الهیکل السیاسی و الاجتماعی فی المنطقه. الکلمات الأساسیه :الجغرافیه السیاسیه، الهویه السیاسیه الشیعیه، الثوره الإسلامیه فی إیران، الجغرافیه السیاسیه للشیعه، القوی الاجتماعیه